Khoảng niên hiệu Khang Hy, tổng binh Vương Phụ Thần làm phản. Phàm những nơi đi qua đều thả sức cướp bóc. Bắt được đàn bà con gái, không cần biết tuổi tác già trẻ thế nào, dung mạo xấu đẹp ra sao, đều bỏ vào trong túi vải, sau đó ra giá bốn lạng bạc một túi, cho người ta tùy ý chọn mua. Mễ Hương Lão ở huyện Tam Nguyên (nay thuộc Thiểm Tây), tuổi đã hai mươi, vẫn chưa lấy vợ. Bèn một mình mang theo năm lạng bạc đến quân doanh, đem một lạng ra biếu cho người quản sự, hy vọng có thể mua được một mỹ nhân. Người quản sự dẫn chàng vào trong doanh, bảo chàng tự mình chọn lấy. Mễ Hương Lão sờ nắn từng cái túi một, chọn trúng một cái túi sờ thấy eo thon chân nhỏ, bèn vác luôn về. Đến một chỗ quán trọ, mở túi ra xem, thì hóa ra là một bà già, mặt đầy nếp nhăn, tuổi đã gần bảy chục rồi. Mễ Hương Lão hối hận vô cùng, lặng lẽ ngồi trên giường, mặt xám như tro lạnh. Lúc lâu, có một ông già đầu râu tóc bạc, cưỡi trên lưng một con lừa đen, chở theo một người con gái xinh đẹp cũng vào trọ. Ông lão đỡ cô gái xuống, buộc lừa vào tàu, rồi vào trọ trong gian nhà ở mé tây căn buồng của Mễ. Mễ và ông già cùng chắp tay chào nhau, ai nấy hỏi thăm danh tính làng xóm. Ông lão tự nói mình họ Lưu, người ở Hà Mô Oa, tuổi đã sáu mươi bảy. Hôm qua đem bốn lạng bạc mua được một túi người, không ngờ là tuổi tác trẻ quá, lại may là dung mạo cũng xinh đẹp, về nhà có nàng dẫu ở trong căn nhà rách, cũng đủ để vui tuổi già. Mễ Hương Lão nghe xong, lòng như lửa đốt, tiếc nuối muôn phần. Ông già Lưu thì vô cùng đắc ý, kéo Mễ ra phố uống rượu. Mễ nghĩ mượn chén rượu của người để vơi bớt phiền lão của mình, cũng là rất phải, bèn theo ông lão đi ra.
Bà già đợi bọn họ đi xa rồi, chậm rãi bước sang phòng bên tây, vén rèm đi vào. Thấy cô gái đang lấy tay áo che mặt mà khóc. Trông thấy bà già, nàng mới đứng dậy chỉnh đốn y phục chào hỏi, đôi mắt đẹp ngân ngấn lệ, trông dung nhan như hoa đào dầm mưa. Bà già hỏi cô vì sao mà khóc, cô gái đáp: “Tiểu nữ là người huyện Bình Lương, Cam Túc, họ Cát, tuổi mới mười bảy. Cha mẹ anh em đều bị bọn phản tặc sát hại, chỉ có tiểu nữ bị chúng cướp đi, định cưỡng bức dâm ô, tiểu nữ khóc lóc chửi rủa, đám giặc tức giận, cho nên mới đem tiểu nữ bán cho ông già kia. Nghĩ lại chẳng bằng chết đi cho rồi, cho nên mới buồn mà khóc.” Bà già than thở nói: “Đúng là trẻ tạo hóa làm chúng sinh rối loạn, khiến người ta thực không thể nghĩ bàn. Lão đây già rồi mà chẳng chết đi, để gặp phải cảnh loạn ly thế này, lại còn không đâu bị một tên tiểu tử mua phải, trong lòng còn gì đáng buồn hơn thế? Vừa nãy trông thấy ông lão già nhà cô, già nua lọm khọm, tuổi tác cũng ngang tầm như lão đây. Huống chi, hai người chồng già vợ trẻ, chưa hẳn đã xứng đôi. Bọn họ một người vui mừng, một người sầu muộn, chưa uống say thì chưa về đâu. Hai người chúng ta, làm sao không lấy mận thay đào, đổi chỗ mà ngủ. Đợi đến canh năm ngày mai, cô và chàng thiếu niên nhà tôi dậy sớm đi nhanh. Cứ mặc tôi với lão già kia cùng sống chết với nhau. Cô không cần phải đau buồn nữa!” Cô gái còn do dự không chịu bằng lòng ngay. Bà già lại nghiêm giọng nói: “Đó chính như người ta nói, đôi bên mua bán đều vừa ý rồi, thì ai đi đường nấy, ấy là cách nhất cử lưỡng tiện vậy. Cô mau rời khỏi đây đi, để đến tối thì chuyện này không xong được nữa rồi!” hai người bèn cởi y phục đổi cho nhau. Cô gái bái tạ bà già, bà già dẫn cô vào phòng của Mễ Hương Lão, lấy chăn đắp lên người cẩn thận, rồi dặn dò cô không được nói năng gì. Còn mình thì sau đó lại về đến buồng phía tây, trùm chăn kín mà ngủ.
Quá canh hai, ông lão và Mễ đều say túy lúy trở về, vì đi đường vất vả, nên cũng ai về buồng nấy mà ngủ. Sau canh ba, Mễ đang mơ màng, chợt nghe thấy có tiếng gõ cửa, dậy khoác áo ra xem, thì hóa ra là bà già. Mễ Hương Lão kinh ngạc hỏi: “Bà đi đâu thế?” Bà già cắt ngang lời Mễ, bảo chàng chớ nói gì nữa, rồi vội vàng vào buồng, đóng chặt cửa lại, đem tình thực nói cho chàng biết. Mễ vừa mừng vừa sợ, nói: “Tuy rằng được bà bỏ công sắp đặt, nhưng hại người lợi mình làm sao mà được?” Bà già cười nhạo bảo: “Vậy là cậu không nghe lời lão đây, muốn vứt bỏ một tiểu nương tử, mà lại làm hại một kẻ già cả! Với người có chỗ nào tốt, mà với mình thì không hại gì ư?” Mễ cho rằng bà già nói cũng phải. Bà già bèn vén chăn, giục cô gái dậy, lại dặn đi dặn lại bọn họ. Mễ Hương Lão và cô gái khóc mà bái tạ bà già. Bà ngăn lại, nhủ bảo: “Đi sớm đi, e là ông lão kia sẽ dậy sớm đấy, lão tôi xin được bái biệt từ đây.” Rồi lập tức ra khỏi cửa đi. Mễ vội vàng thu thập hành lý, cô gái lấy tấm khăn lụa xanh che mặt, Mễ dìu nàng ra khỏi quán trọ. Chủ quán trông thấy nói: “Hai người sao đi sớm thế?” Mễ tiện miệng đáp: “Đi sớm một chút, cho khỏi nắng.” Rồi hai người cùng trốn chạy đi.
Hôm
sau, ông lão trông thấy bà già thì vô cùng kinh ngạc. Hỏi rõ duyên do rồi, ông
ta vô cùng tức giận, vung nắm đấm đánh bà già. Không ngờ bà già tuổi cao mà còn
mạnh khỏe, cũng vung tay đánh lại, không chịu nhún chút nào. Tất cả mọi người
trong quán trọ đều vây lấy xem, đứng chật như tường. Ông lão phẫn uất kể lại nỗi
oan uổng của mình, muốn cưỡi lừa chạy đuổi theo họ. Ai nghe thấy cũng buồn cười.
Chủ quán khuyên bảo: “Hắn đã dắt được thiếu nữ mà trốn đi, làm sao lại còn đi
đường lớn cho ông truy đuổi nữa? Huống chi từ canh tư họ đã đi, đến giờ cũng phải
đi được mấy chục dặm đường rồi. Người ta sợ nhất là không sáng suốt tự biết
mình, nếu như có thể biết an phận giữ mình, thì hãy dẫn theo bà già kia về nhà.
Vợ chồng già cùng sống với nhau, chớ có nghĩ rằng thế là không xứng.” Ông lão đứng
lặng hồi lâu, dần nguôi cơn giận, ngẫm nghĩ lại câu nói của chủ quán, cảm thấy
rất có lý, bèn dẫn theo bà già lên đường. Đến giờ, người khắp một vùng Thiểm
Tây, Cam Túc vẫn còn nhớ rõ chuyện này.
(Trích "Dạ Đàm Tùy Lục" - Hòa Bang Ngạch)
