Ký Tài Nữ (Tịnh ngữ) - Ninh Tốn

Ninh Tốn 寧遜 (1743-?) tự là Khiêm Như, Hy Chi, hiệu là Mẫn Hiên, là đại thần thời Lê Trịnh và Tây Sơn, nhà thơ Việt Nam. Ông sinh năm 1743, quê ở xã Yên Mỹ, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình. Từ nhỏ, Ninh Tốn đã nổi tiếng là thông minh, được theo học ở kinh đô ở Thăng Long, văn tài của ông bộc lộ ngay từ khi còn nhỏ.

Trước khi đỗ Tiến sĩ, ông đã được tuyển dụng làm quan, giữ chức Hiệu thảo thiêm sai Công phiên. Năm 34 tuổi, đỗ Tiến sĩ (1778). Lần lượt được cử các chức: Tri bình phiên Phụng tá quân hải lộ, Tri bình phiên kiêm toản tu Quốc sử, Quốc luật, Hiệp trấn đạo Thuận Quảng, Tham tri chính sự kiêm Bồi tụng, Tham tán quân vụ. Năm 1788, theo Tây Sơn, được vua Quang Trung phong Hàn lâm trực học sĩ, giúp Ngô Thì Nhậm, Ngô Văn Sở điều khiển mọi công việc ở Bắc Thành. Năm 1790, được thăng chức Thượng thư bộ binh, tước Trường nguyên bá. Ông có các tác phẩm như: "Tây hộ mạn hứng", "Chuyết Sơn thi tập" gồm hơn 300 bài thơ chữ Hán, sáng tác ở nhiều giai đoạn khác nhau, do con cháu sưu tập. 

Đặc biệt ông có viết nhiều bài thơ nói về phụ nữ như: "Tặng tài nữ", "Kí tài nữ Thuỵ Liên", "Mã thượng mỹ nhân",... chứng tỏ Ninh Tốn có thái độ trân trọng đối với bạn hồng quần. Điều đó ít thấy trong thơ chữ Hán đương thời. 

Xin giới thiệu thêm một bài thơ cũng viết về phụ nữ cùng với những lời khen tụng rất mực của ông. 

寄才女 （並語） 

玉非卞和不能重連城之價；馬非伯樂不能展千里之長。女才而不見表於文人，安能增光脂粉 玄妙門楣者哉？ 
娘子今番與某賡酬於閨范，想未甚妨，安得比諸行雲流水而欲付之釋然也。昔人有言：“士伸於知己而屈於不知己 !” 某之伸屈亦惟娘子命！ 


見說佳章出貴人； 
旅懷不覺倍殷勤。 
江山正妒無吟伴； 
翰墨寧期有美姻。 
歡愛風光應有份； 
古今觴詠豈無因。 
熙朝重制天南集； 
攜手騷壇作杜申。 

Ký Tài Nữ (Tịnh ngữ) 

Ngọc phi Biện Hoà, bất năng trọng liên thành chi giá; Mã phi Bá Nhạc bất năng triển thiên lý chi trường. Nữ tài nhi bất kiến biểu ư văn nhân, an năng tăng quang chi phấn, huyền diệu môn mi giả tai? 
Nương tử kim phiên, dữ mỗ canh thù ư khuê phạm, tưởng vị thậm phương, an đắc tỉ chư hành vân lưu thuỷ nhi dục phó chi thích nhiên dã. Tích nhân hữu ngôn: “Sĩ thân ư tri kỷ nhi khuất ư bất tri kỷ!” Mỗ chi thân khuất diệc duy nương tử mệnh! 

Kiến thuyết giai chương xuất quý nhân; 
Lữ hoài bất giác bội ân cần. 
Giang sơn chính đố vô ngâm bạn; 
Hàn mặc ninh kỳ hữu mỹ nhân. 
Hoan ái phong quang ưng hữu phận; 
Cổ kim trường vịnh khải vô nhân? 
Hi triều trùng chế Thiên Nam Tập; 
Huề thủ Tao đàn tác Đỗ, Thân! 

Dịch: 

Ngọc quý, nếu chẳng có Biện Hoà thì ai thấy được cái giá liên thành của ngọc; Ngựa hay, nếu chẳng có Bá Nhạc thì sao thi thố được cái tài ngàn dặm của ngựa. Người tài nữ mà chẳng có kẻ văn nhân khen ngợi nói ra, thì sao có thể làm rạng rỡ cho phấn son, huy hoàng cho nhà cửa? 
Nàng lúc này vốn cùng ta xướng hoạ ở nơi khuê phạm, nghĩ cũng chưa lấy gì làm đáng ngại. Đâu có thể ví như nước chảy mây trôi mà phó thác cho sự sở thích. Người xưa có câu: “Kẻ sĩ thổ lộ với người biết mình, mà che giấu với kẻ chẳng biết mình”. Cái sự thổ lộ hay che giấu của ta cũng là phụng mệnh nàng vậy! 

Quý nhân văn tốt vốn nghe thường; 
Đất khách càng thêm dạ vấn vương. 
Chẳng có bạn thơ, sông núi ghét; 
Được nên duyên đẹp, bút nghiên mừng. 
Yêu dấu cảnh tình đà có phận; 
Cổ kim thơ rượu há không dưng? 
Thịnh triều ví soạn Thiên Nam Tập; 
Tao đàn Thân, Đỗ dắt nàng cùng! 

(Châu Hải Đường)