VĂN CHƯƠNG TRONG VẠI NƯỚC - Tô Đồng

 

Trước sau tôi vẫn cho rằng, mộng văn chương của mình, đã được manh nha nảy những  hạt mầm đầu tiên từ một vại nước.

Khi tôi còn nhỏ, nước máy tự chảy đến từng nhà vẫn còn chưa phổ biến, cư dân ở mỗi một phố cùng  dùng chung một vòi nước công cộng, vì thế nhà nào nhà nấy đều phải có một cái vại chứa nước. Cái vại nước của nhà tôi chễm chệ “hùng cứ” một góc bếp, tựa như một người khổng lồ với cái bụng lớn lạnh lùng đứng đó, lại cũng giống như một thành viên vô cùng uy quyền trong nhà. Tôi còn nhớ, việc ra vòi nước gánh nước, phần lớn là do hai chị gái tôi đảm đương. Hai chị tôi có đôi thùng tôn, ra hứng lấy đầy nước vào đó rồi ghé vai gánh về nhà, với vẻ tức giận thường thấy khi người ta phải làm những việc không chủ động làm, rồi ào ào đổ nước vào trong vại. Tôi dĩ nhiên chỉ khoanh tay đứng bên cạnh xem, nhìn thấy trong vại chớp mắt nước đã dâng cao, nước trong nuốt dần thành vại màu nâu sẫm, tự nhiên có một niềm hưng phấn khó tả. Bây giờ nhớ lại, niềm hưng phấn ấy là vì tôi có một bí mật, tâm điểm của bí mật ấy liên quan đến một con trai ở dưới đáy vại nước.     

Xin cho phép tôi được kể lại câu chuyện vô cùng ngây thơ này. Chuyện rằng, có một chàng trai nghèo tốt bụng nhặt được một con trai người ta vứt đi ở bên sông, chàng thương tình mang nó về nhà, thả vào vại nước duy nhất trong nhà để nuôi. Theo đúng như mô-típ kể chuyện đồng thoại, con trai ấy tất nhiên không phải là một con trai bình thường, giữa hai mảnh vỏ trai có một người ở trong đó, một nàng tiên! Chẳng biết là để báo ơn cứu mạng, hay là vì vướng phải lưới tình, mỗi ngày khi chàng trai ra ngoài làm việc, nàng tiên lại từ trong vại nước bước ra, sắp cơm dẻo canh ngọt để sẵn lên bàn cho chàng, rồi lại chui vào trong vỏ trai của mình. Còn chàng trai nghèo đang ăn bữa nay chưa biết bữa mai ấy, từ đó trở nên no cơm ấm áo, thoát khỏi cảnh nghèo khó của mình một cách diệu kỳ.

Bây giờ tôi vẫn còn thấy ngượng khi phân tích xem vì sao khi còn nhỏ được nghe người lớn kể không biết  bao nhiêu câu chuyện đồng thoại vô cùng lý thú như vậy, mà tôi lại chỉ say mê với câu chuyện về nàng tiên sống trong vỏ con trai ấy? Nếu không phải là do gien ưa nhàn nhã  ghét mệt nhọc bẩm sinh, thì có thể đó là có tâm lý chờ đợi một chiếc bánh nướng từ trên trời rơi xuống của những người bình thường. Đến nay tôi vẫn còn nhớ như in những khoảnh khắc mở nắp đậy vại nước ra: khi cái nắp vại được mở ra, thì một giấc mơ hư ảo và náo nhiệt cũng được bung nở.      

Chăm chú nhìn vào vại nước là cách đọc sớm nhất của tôi, và cũng là cách đọc mà đến nay tôi vẫn còn hoài niệm. Cách đọc ấy vừa tràn đầy ý thơ, cũng tràn đầy hư không. Bất luận là thi ý hay hư không, đều phải trải qua thời gian để lĩnh hội. Tôi chưa bao giờ được thấy câu chuyện đồng thoại xuất hiện trong vại nước nhà mình, sang nhà người khác mở nắp vại nước của nhà khác cũng vậy. Chỉ có nước, không có con trai nào, càng không có nàng tiên nào cả. Thi thoảng mẹ tôi mua trai ở chợ về, chuẩn bị để nấu với đậu phụ, tôi lại nảy ra ý nghĩ tìm một kết cục khác cho con trai, tôi luôn cảm thấy nên thả nó vào vại nước thử xem sao. Tôi đã từng thử một lần, nhưng con trai ở trong vại nước khiến nước có mùi tanh nên cuộc thử nghiệm nhanh chóng bị phát hiện. Người trong nhà lập tức vớt con trai trong vại nước ra ném đi, bảo: “Trong vại nước làm sao nuôi trai được? Mày xem xem, vất vả mãi mới gánh được vại nước, giờ không dùng được nữa rồi! Cái thằng oắt này, trông mặt mũi sáng sủa mà rõ là ngốc!”

Tôi vẫn luôn tin rằng, tất cả những sáng tác nghệ thuật vô cùng nghiêm túc của người lớn đều chịu ảnh hưởng bởi lòng hiếu kỳ thuở nhỏ. Còn với những người được gọi là nhà văn, lòng hiếu kỳ của họ đều hóa thành những con chữ hữu dụng hoặc vô dụng, bị đào thải hoặc được lưu lại. Ở khía cạnh lòng hiếu kỳ, nhân vật mà họ đóng vai may mắn nhất cũng kỳ quặc nhất, tựa hồ cùng lúc có cả may mắn và bất hạnh. Lòng hiếu kỳ của họ muôn hình vạn trạng, vì không có giá trị thực dụng và phương hướng cụ thể nên dường có vẻ mơ hồ. Chỉ dựa vào cái lòng hiếu kỳ mơ hồ này, mà lại phải đưa ra những giải phẫu và thuyết minh sắc bén nhất đối với thế giới hiện thực, vì vậy công việc này có lúc đã khiến tôi cảm thấy đó là số mệnh, là thách thức, và cũng là một kỳ tích.

Một công việc mang tính kỳ tích thì cần phải cố gắng một cách kỳ tích. Trong thời thơ ấu của mình, kỳ tích mà tôi mong đợi đều ở cả một chiếc vại nước. Thời gian trôi qua, đã mang theo chiếc vại nước ấy đi, cũng mang theo mất cả một phần kỳ tích. Trước nay tôi vốn không thích mỹ hóa quá mức cuộc sống ấu thơ, cũng không muốn ngồi trên cây cổ thụ hồi ức phô trương quá mức tình cảm của mình, nhưng tôi tuyệt không đành lòng vứt bỏ ký ức về chiếc vại nước trong thời niên thiếu. Bao nhiêu năm qua, kỳ thực tôi vẫn luôn đang viết về động tác không ngừng mở nắp vại nước ấy – nào ai biết được, đó là động tác chờ đợi, hay là động tác kiếm tìm? Từ trong một chiếc vại nước không nhìn thấy cuộc đời, nhưng có thể nhìn thấy con trai ấy. Trong con trai ấy không nhìn thấy nàng tiên, nhưng có thể nhìn thấy tia sáng le lói của kỳ tích./.

Giới thiệu Tác giả:

Tô Đồng, vốn tên Đồng Trung Quý, sinh năm 1963 tại thành phố Tô Châu tỉnh Giang Tô, là nhà văn đương đại Trung Quốc, đại biểu của phái Tiên phong. Năm 1980 Tô Đồng thi đậu vào khoa Ngữ văn, Đại học Sư phạm Bắc Kinh, năm 1983 bắt đầu có tác phẩm ra mắt. Năm 1985 ông xuất bản tiểu thuyết “Cuộc đào vong năm 1934”, năm 1988 xuất bản tiểu thuyết “Thê thiếp thành quần” – tiểu thuyết sau đó đã được đạo diễn Trương Nghệ Mưu dựng thành bộ phim “Đèn lồng đỏ treo cao” nổi tiếng. Năm 2009, ông xuất bản trường thiên tiểu thuyết “Hà ngạn”, và giành được Giải thưởng Văn học Châu Á MAN (Man Asian Literary Prize).  Năm 2013, Tô Đồng xuất bản trường thiên tiểu thuyết “Hoàng tước ký”  - bộ tiểu thuyết đã giúp ông giành Giải thưởng Văn học Mao Thuẫn lần thứ 9 năm 2015. Ngoài ra ông còn từng giành nhiều giải thưởng văn học với nhiều thể tài tác phẩm khác. Hiện Tô Đồng là Phó chủ tịch Hội nhà văn tỉnh Giang Tô, Ủy viên đoàn chủ tịch Hội nhà văn Trung Quốc. Nhiều tác phẩm của Tô Đồng đã được dịch ra các ngôn ngữ như Anh, Pháp, Đức, Ý …  Ở Việt Nam, đã có xuất bản tác phẩm “Thê thiếp thành quần” (tên Việt: Đèn lồng đỏ treo cao cao – Hoài Vũ dịch, và Đèn lồng đỏ treo cao – Nguyễn Vạn Lý dịch), “Hà Ngạn” (tên Việt: “Con thuyền không bến đỗ” – Lê Thanh Dũng dịch).